Beyin omurilik sıvısı analizi merkezi sinir sistemi hastalıklarının teşhisinde temel bir yöntemdir. Hastanın lomber bölgesinden subaraknoid boşluğa özel bir iğne yerleştirilerek sıvı örneği alınır. Elde edilen örnek hücresel yapılar, protein ve glikoz gibi çeşitli bileşenler açısından değerlendirilir. Bu testle menenjit ve multipl skleroz gibi ciddi hastalıklar erken aşamada tespit edilebilir. Prosedür genellikle güvenli olsa da bazı riskler taşır. Özellikle kanama eğilimi olan bireylerde nadiren baş ağrısı ya da enfeksiyon görülebilir. Her hastanın durumu prosedürden önce dikkatlice değerlendirilmelidir.

Prof. Dr. Özgür KILIÇKESMEZ

Girişimsel Radyoloji / Girişimsel Nöroradyoloji

Prof. Dr. Kılıçkesmez, Türk Radyoloji Yeterlilik Belgesi, Türk Girişimsel Radyoloji Yeterlilik Belgesi, Strok (inme) tedavisi sertifikasyonu ve Avrupa Girişimsel Radyoloji Boardu (EBIR) sahibidir. Akademik geçmişinde, 2008 yılında Siemens Radyoloji Birincilik Ödülü’nü kazanmıştır.  Medicana Ataköy hastanesinde tedavilerini yapmaktadır.

Özgeçmiş Ödüller Yorumlar

Özgeçmiş Makaleler

Ödüller Yorumlar

Beyin omurilik sıvısı analizi nedir?

Beyin omurilik sıvısı analizi çeşitli testlerle gerçekleştirilen kapsamlı bir değerlendirmedir. İlk olarak hücre sayımı ve diferansiyel işlemi uygulanır. Bu aşamada;

• Beyaz kan hücreleri ve kırmızı kan hücreleri miktarı belirlenir.
• Yüksek beyaz kan hücre sayısı potansiyel enfeksiyonları işaret eder.
• Kırmızı kan hücrelerinin varlığı kanama ihtimalini gösterir.

Protein içeriği de analiz edilir. Toplam protein miktarı kan-beyin bariyerinin durumunu yansıtır. Özellikle;

• Yüksek protein seviyeleri inflamasyon veya enfeksiyon olasılığını artırır.
• Oligoklonal bantların incelenmesi multipl skleroz gibi hastalıkların teşhisine yardımcı olur.

Glikoz seviyeleri de önemli bir parametredir. Beyin omurilik sıvısındaki glikoz miktarı genel sağlık durumu hakkında bilgi verir. Özellikle düşük seviyeler bakteriyel enfeksiyonları düşündürür.

Mikrobiyolojik testler çeşitli mikroorganizmaların varlığını araştırır. Bu testler;

• Gram boyama,
• Bakteri kültürü,
• Antijen testleri içerir.

Sitolojik inceleme ile kanser hücreleri aranır. Bu yöntem özellikle merkezi sinir sistemi tümörlerini belirlemekte etkilidir.

BOS basıncı ölçümü açılış basıncı ile kafa içi basınç arasındaki ilişkiyi değerlendirir. Bu ölçüm potansiyel komplikasyonların saptanmasında kullanılır.

Uzmanlaşmış biyobelirteç analizi nörodejeneratif hastalıkların erken teşhisinde kritik rol oynar. Alzheimer hastalığı gibi durumlar için beta-amiloid ve tau proteinleri ölçülür. Bu analizler hastalığın gelişim sürecini anlamada ve yönetiminde önem taşır.

Lomber ponksiyon nasıl yapılır?

Lomber ponksiyon uygulaması dikkatle planlanması gereken bir işlemdir. Hastanın pozisyonu öncelikle belirlenir; genellikle lateral decubitus pozisyonunda yatırılır. Bu pozisyon lomber omurgayı açarak iğne girişini kolaylaştırır. Alternatif olarak özellikle obez hastalar veya küçük çocuklar için oturma pozisyonu tercih edilebilir. Bu durumda hasta yatağın kenarında oturur ve başını öne doğru eğerek omuzlarını destekleyen bir yüzeye dayar.

Yer belirleme süreci iliak krestlerin en üst noktaları arasında çizilen hayali bir çizgiyle başlar. Bu çizgi genellikle L3-L4 ya da L4-L5 intervertebral boşluklarını işaret eder. İşlem bölgesi cilt üzerinde antiseptik solüsyon ile temizlenir ve steril bir örtü ile örtülür. Lokal anestezi uygulanarak bölge uyuşturulur.

İğne girişi sırasında kullanılan spinal iğne seçilen intervertebral boşluğa yaklaşık 15° sefalad açıyla yerleştirilir. İğne anatomik katmanları dikkatle delip geçer:

• Deri
• Deri altı dokusu
• Supraspinöz ve interspinöz ligamentler
• Ligamentum flavum
• Dura mater ve araknoid mater

Bu katmanlardan geçiş sırasında ligamentum flavum ve dura mater katmanlarını delerken hissedilen belirgin ‘patlamalar’ doktor için önemli bir geribildirimdir.

BOS toplanması subaraknoid boşluğa ulaşıldığında başlar. Stilet çıkarılır ve BOS toplama tüplerine akıtılır. Tipik olarak dört tüp her biri 2 ila 10 mL arasında BOS ile doldurulur. Açılış basıncı bir manometre ile ölçülür.

İşlem sonrasında iğne yavaşça çıkarılır ve bölgeye basınç uygulayacak şekilde steril gazlı bez yerleştirilir. Steril bir yapışkan bant ile kapatılır. Hasta işlem sonrası en az yarım saat boyunca düz yatarak dinlenmelidir. Bu süre olası baş ağrılarını minimize etmeye yardımcı olur.

Lomber ponksiyonun riskleri nelerdir?

Lomber ponksiyon çeşitli komplikasyonlara yol açabilir. Bu komplikasyonlar arasında en yaygın olanı dural delinme sonrası baş ağrısıdır. Baş ağrısı delinme sonucu kafa içi basınç azalınca ortaya çıkar ve genellikle birkaç gün içinde düzelir. Ancak bazı durumlarda epidural kan yaması uygulanması gerekebilir. Ayrıca delinme yerinde lokalize sırt ağrısı da sık görülen bir sorundur.

• PDPH: Hasta dik konumdayken şiddetlenir ve yatar pozisyonda azalır.
• Sırt Ağrısı: İğnenin yerleştirilmesiyle ilgili olup genellikle geçicidir.

Nadir görülen ancak ciddi sonuçlar doğurabilen komplikasyonlar da mevcuttur. Omurilik kanalında kanama spinal hematoma ve ciddi nörolojik hasarlara neden olabilir. Bu tür kanamalar genellikle antikoagülan kullanan veya kanama bozukluğu olan hastalarda görülür.

• Kanama: Spinal hematoma omuriliği sıkıştırabilir.
• Enfeksiyon: Menenjit veya epidural apse riski taşır.
• Sinir Hasarı: İğne sinir köküne temas ederse radiküler ağrıya neden olabilir.

Ayrıca işlem sırasında aseptik tekniklere dikkat edilmemesi durumunda BOS’a enfeksiyon bulaşabilir ve menenjit gibi ciddi enfeksiyonlara yol açabilir. Bu nedenle işlem sırasında hijyen kurallarına sıkı sıkıya uyulması gerekir.

• Cerebral Herniasyon: Kafa içi basıncı artmış hastalarda görülebilir ve ölümcül olabilir.
• Araknoidit: Omuriliği çevreleyen zarların iltihaplanması sonucu kronik ağrı ve felce yol açabilir.
• Pnömosefali: İşlem sırasında BOS’a hava girmesiyle oluşur ve çeşitli nörolojik semptomlara neden olabilir.

Beyin omurilik sıvısı nasıl toplanır?

Beyin omurilik sıvısının toplanması dikkatlice planlanmış bir prosedürdür. İlk olarak hasta bel omurlarındaki aralıkları açmak amacıyla yan yatar veya öne eğilir pozisyonda yerleştirilir. Ardından bel bölgesi enfeksiyon riskini en aza indirmek için antiseptik solüsyonla temizlenir. Sonrasında lokal anestezi uygulanarak ponksiyon bölgesindeki ağrı hissi engellenir. İğne yerleştirme aşamasında spinal iğne belirlenen lomber omurlar arasından subaraknoid boşluğa doğru itilir. İğne yerleştirildiğinde cilt, deri altı dokusu, kas ve bağlar gibi katmanlardan geçerek hedef alana ulaşır.

BOS toplama sürecinde;

• İğne doğru yerleştirildikten sonra BOS steril bir şişe içinde toplanmaya başlar.
• Toplanan BOS miktarı yapılacak testlere göre 1-10 mL arasında değişir.
• Bazen BOS’un basıncı ölçülmek üzere manometre kullanılır.

İğne çıkarma işlemi yeterli sıvı toplandıktan sonra başlar ve iğne yavaşça geri çekilir. Ponksiyon bölgesine steril bir bandaj uygulanır ve hastanın düz yatması istenir; bu baş ağrısı gibi yan etkileri azaltmaya yöneliktir.

İşlem sonrası bakımda hasta, baş ağrısı, sırt ağrısı gibi olası yan etkiler açısından gözlemlenir. Hastanın yeterli sıvı tüketmesi ve dinlenmesi önerilir bu da herhangi bir rahatsızlığı hafifletmeye yardımcı olur. Bu süreçler BOS toplamanın başarıyla tamamlanmasını sağlar ve hastanın güvenliği ile rahatı ön planda tutulur.

Beyin omurilik sıvısı analizi menenjiti nasıl teşhis eder?

Beyin omurilik sıvısı analizi menenjit teşhisinde çeşitli biyokimyasal ve mikrobiyolojik testler kullanılarak gerçekleştirilir. İlk olarak menenjitin bakteriyel ya da viral olup olmadığını belirlemek için hücre sayımı yapılır. Bakteriyel menenjit durumunda beyaz kan hücrelerinde özellikle nötrofiller belirgin bir artış gösterir. Bu durum vücudun bakteriye verdiği tepkinin bir göstergesidir. Viral menenjitte ise lenfositlerin sayısı artar.

Hücre Sayısı ve Tipi:

• Bakteriyel Menenjit: Çoğunlukla polimorfonükleer nötrofiller artar.

Viral Menenjit: Lenfositlerin sayısı artar.

• Protein seviyeleri de menenjitin türüne göre değişiklik gösterir. Bakteriyel menenjit sırasında daha şiddetli inflamasyon nedeniyle protein seviyeleri yükselir. Viral menenjitte ise protein seviyeleri daha düşük olabilir veya normal seviyelerde seyredebilir.

Protein Seviyeleri:

• Bakteriyel Menenjit: Protein seviyeleri yüksek.
• Viral Menenjit: Protein seviyeleri normal veya hafif yüksek.
• Glikoz seviyeleri üzerinden de menenjitin bakteriyel mi yoksa viral mı olduğu anlaşılabilir. Bakteriyel menenjitte glikoz seviyesi düşük olurken viral menenjitte genellikle normaldir.

Glikoz Seviyeleri:

• Bakteriyel Menenjit: Düşük glikoz seviyeleri.
• Viral Menenjit: Normal veya normale yakın glikoz seviyeleri.

Son olarak Gram boyama ve kültür testleri yapılır. Bakteriyel menenjitte Gram boyamasıyla bakteriler doğrudan görülebilir ve kültürlerle hangi bakteri türünün sorumlu olduğu kesin olarak belirlenebilir. Viral menenjitin teşhisi için ise PCR testleri kullanılarak BOS’taki viral DNA veya RNA tespit edilir.

Beyin omurilik sıvısındaki protein seviyesi neden önemlidir?

Beyin omurilik sıvısındaki protein seviyeleri merkezi sinir sistemi sağlığı ve bozukluklarının anlaşılmasında önemli ipuçları sunar. Bu proteinler beyin bariyerinin geçirgenliği ve bütünlüğü hakkında bilgi verir. Özellikle yüksek protein seviyeleri çeşitli nörolojik durumların varlığını işaret edebilir. Bunlar arasında menenjit multipl skleroz ve çeşitli ensefalit türleri bulunur. İnflamasyon sırasında beyin bariyeri zarar görebilir ve bu durum kan proteinlerinin beyin omurilik sıvısına geçişine neden olabilir.

Nörodejeneratif hastalıklar sırasında da yüksek protein seviyeleri gözlemlenir. Örneğin Alzheimer hastalığında nöronal yapıların parçalanması sonucu proteinler beyin omurilik sıvısına salınır. Bu hastalığın tanısında kullanılan önemli bir belirteçtir.

Bazı durumlar ise tam tersi bir tablo sergileyebilir:

• Hidrosefali gibi durumlar azalmış protein seviyeleri ile karakterizedir.
• Aquaduktal stenoz veya psödotümör serebri gibi patolojiler düşük protein seviyeleri ile ilişkilendirilir ve bu durum beyin omurilik sıvısının hacmini ve kafa içi basıncını azaltma çabası olarak değerlendirilir.

Proteinlerin detaylı analizi ek bilgiler sağlayabilir:

• Albümin ve transtiretin gibi spesifik proteinler sinir sistemi fonksiyonları için gerekli ortamın korunmasında kritik rol oynar.
• Bu proteinlerin göreceli seviyeleri belirli patolojik durumların varlığını gösterebilir.

Sıkça Sorulan Sorular

Beyin omurilik sıvısının vücuttaki temel görevleri nelerdir?

Beyin Omurilik Sıvısı (BOS), merkezi sinir sistemi için birçok önemli işlevi yerine getirir: beyin ve omuriliği destekleyip koruyarak mekanik bir yastıklama sağlar, kafa içi basıncını düzenler, besin maddelerinin taşınmasını ve atık ürünlerin uzaklaştırılmasını kolaylaştırır ve merkezi sinir sistemi içinde homeostazı korur. Ayrıca BOS, metabolik atıkların glenfatik sistem aracılığıyla temizlenmesinde rol oynar ve nörotoksik maddelerin birikimini önlemek için bu işlev kritik öneme sahiptir.

BOS’ta meydana gelen enfeksiyonlar hangi hastalıklara yol açabilir?

Beyin omurilik sıvısı (BOS) enfeksiyonları, bakteriyel menenjit, viral menenjit, kriptokokal menenjit gibi mantar enfeksiyonları ve nörosistiserkoz gibi parazitik enfeksiyonlara yol açabilir. Bakteriyel menenjit, yüksek ölüm oranı ile ciddi bir enfeksiyondur ve BOS’ta artmış beyaz kan hücresi sayısı, protein seviyelerinde yükselme ve glikoz oranında azalma ile karakterizedir. Viral menenjit benzer belirtiler gösterse de genellikle ölüm oranı daha düşüktür. Kriptokokal menenjit gibi mantar enfeksiyonları özellikle HIV/AIDS gibi durumlarda bağışıklık sistemi zayıflamış bireyler için tehlikelidir ve hafif rahatsızlıktan ciddi nörolojik sorunlara kadar değişen belirtilere yol açabilir. Parazitik enfeksiyonlar da BOS’u etkileyerek ciddi komplikasyonlara neden olabilir. Hızlı tanı ve tedavi, ciddi komplikasyonların veya ölümün önlenmesi için hayati önemdedir.

Beyin omurilik sıvısı kaçağı belirtileri nelerdir?

Beyin Omurilik Sıvısı (BOS) kaçağı, bulunduğu bölgeye göre farklı belirtilere yol açabilir. Sık görülen belirtiler arasında ayakta dururken artan, yatarken azalan baş ağrıları, burun veya kulaktan berrak sıvı gelmesi, boyun veya omuz ağrısı, kulak çınlaması, işitme değişiklikleri, baş dönmesi, bulantı, görme bozuklukları ve bazı durumlarda menenjit yer alır. Bu belirtiler kişiden kişiye farklılık gösterebilir ve her vakada tüm belirtiler görülmeyebilir. BOS kaçağından şüpheleniyorsanız, doğru tanı ve uygun tedavi için vakit kaybetmeden bir sağlık kuruluşuna başvurmalısınız.

Lomber ponksiyon işlemi hangi durumlarda yapılır ve riskleri nelerdir?

Beyin Omurilik Sıvısı (BOS) alınması işlemi, merkezi sinir sistemi enfeksiyonları (ör. menenjit, ensefalit), subaraknoid kanama, multiple skleroz gibi demiyelinizan hastalıklar, Guillain-Barré sendromu ve beyin ya da omuriliği etkileyen bazı kanserlerin teşhisinde kullanılır. Riskler arasında hastaların %10-30’unda görülebilen dural ponksiyon sonrası baş ağrısı, %15 oranında bel ağrısı, %1 oranında sinir hasarı ve nadiren enfeksiyon bulunur. Atravmatik iğnelerin kullanılması baş ağrısı riskini azaltabilir. Doğru şekilde uygulandığında ciddi komplikasyonlar nadirdir, bu nedenle işlem genellikle güvenli kabul edilir.

BOS basıncındaki anormallikler hangi nörolojik semptomlara neden olabilir?

Beyin Omurilik Sıvısı (BOS) basıncındaki anormallikler çeşitli nörolojik belirtilere yol açabilir. Artmış kafa içi basınç (intrakraniyal basınç, ICP) baş ağrısı, bulantı, kusma, mental durum değişiklikleri, görme bozuklukları, göz hareketlerinde sorunlar, kas güçsüzlüğü, uyuşma ve nöbetler ile kendini gösterebilir. Bebeklerde ise uykulu hâl ve başın yumuşak noktasında şişkinlik görülebilir. Artmış ICP’nin ileri belirtileri, Cushing refleksi olarak bilinen yüksek tansiyon, yavaş kalp atışı ve düzensiz solunumdur ve bu durum, beyin fıtıklaşmasının yakın olduğunu gösterir. Düşük BOS basıncı ise ayakta kötüleşip yatarken iyileşen ortostatik baş ağrıları, boyun sertliği, işitme değişiklikleri ve ciddi vakalarda bilişsel bozukluklara neden olabilir. Bu belirtilerin zamanında değerlendirilmesi ve tedavi edilmesi, olası komplikasyonların önlenmesi açısından kritik önem taşır.

Prof. Dr. Özgür KILIÇKESMEZ

Prof. Dr. Özgür Kılıçkesmez, 1997’de Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’nden mezun oldu. Uzmanlığını İstanbul Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde tamamladı. Londra’da girişimsel radyoloji ve onkoloji alanında eğitim aldı. İstanbul Çam ve Sakura Şehir Hastanesi’nde girişimsel radyoloji bölümünü kurdu, 2020 yılında profesör oldu. Birçok uluslararası ödül ve sertifikaya sahip olup, 150’den fazla bilimsel yayını ve 1500’ün üzerinde atıfı bulunmaktadır. Şu an Medicana Ataköy Hastanesi’nde görev yapmaktadır.