İyot İçeren Besinler Nelerdir?

İyot vücudumuzun sağlıklı bir şekilde işleyebilmesi için hayati öneme sahip bir mikro besindir. Tiroid hormonlarının üretimi için gereken bu element, metabolizma, büyüme ve enerji dengesinde kritik bir rol oynar. Ancak vücut iyotu doğal olarak üretemez; bu nedenle günlük beslenme ile alınması şarttır. Deniz yosunu, balıklar, karides gibi deniz ürünleri ve süt ürünleri gibi yiyecekler, iyotun zengin kaynaklarıdır. Ayrıca iyotlu tuz kolay erişilebilen bir takviye seçeneğidir. İyot eksikliği ciddi sağlık sorunlarına yol açabileceğinden beslenmede iyot açısından zengin gıdalara yer vermek sağlıklı bir yaşam için temel bir adımdır.

Deniz Ürünleri İyot Alımına Nasıl Katkı Sağlar?

Deniz ürünleri iyot bakımından zengin besinler arasında yer alır ve düzenli tüketildiğinde günlük iyot ihtiyacını karşılamada önemli bir rol oynar. Deniz balıkları kabuklu deniz ürünleri ve bazı yağlı balıklar bu elementin en iyi kaynakları arasındadır. Özellikle mezgit gibi beyaz etli balıklar porsiyon başına yüksek miktarda iyot içerir ve diyetle alınan iyotun büyük bir kısmını sağlayabilir. Örneğin 100 gram mezgit balığı önerilen günlük iyot alımının dört katını karşılayabilecek seviyededir.

Kabuklu deniz ürünleri de benzer şekilde diyetin iyot içeriğini artırır. Yumuşakçalar ve karides gibi türler beslenmede iyot eksikliğinin önlenmesine yardımcı olur. Buna karşılık tatlı su balıkları genellikle daha düşük iyot seviyelerine sahiptir.

Deniz ürünlerinin iyot içeriği doğal ortam ve çiftlik yetiştiriciliği gibi faktörlerden etkilenir. Doğal ortamda yaşayan balıklar genellikle daha yüksek iyot seviyelerine sahiptir. Çiftlik balıklarında ise yem içeriği bu seviyeyi etkileyebilir. Yine de yumuşakçalar gibi yem gerektirmeyen türlerde iyot seviyesi genellikle sabit kalır.

Pişirme yöntemleri de iyot miktarını doğrudan etkileyebilir. Fırında pişirme iyot kaybını en aza indirirken haşlama sırasında iyotun bir kısmı suya geçebilir. Haftada en az iki porsiyon balık tüketmek sağlıklı bir iyot alımı için etkili bir strateji olarak önerilir.

Süt Ürünleri Güvenilir İyot Kaynakları mıdır?

Süt ürünleri iyot açısından zengin gıdalar arasında yer alsa da içeriklerindeki iyot miktarı bir dizi faktörden etkilenerek değişkenlik gösterebilir. Bu durum süt ürünlerinin her birey için güvenilir bir iyot kaynağı olup olmadığını sorgulatmaktadır. İneklerin yemlerindeki iyot seviyeleri kullanılan tarım yöntemleri ve süt üretiminde kullanılan iyot bazlı dezenfektanlar süt ürünlerindeki iyot konsantrasyonlarını doğrudan etkileyen temel faktörlerdir. Örneğin yemlere eklenen iyot miktarı sütteki iyot seviyesini artırabilirken aşırı iyot eklemesi sağlık açısından risk oluşturabilir.

Mevsimsel değişiklikler de önemli bir etkendir. Araştırmalar kış aylarında üretilen sütün yaz aylarına kıyasla daha yüksek iyot seviyelerine sahip olduğunu göstermektedir. Bunun sebebi kışın ineklerin kapalı ortamlarda iyotlu yemlerle beslenmesi ve iyot içeren dezenfektanların daha yaygın kullanılmasıdır. Öte yandan süt ürünlerinin işlenmesi sırasında iyotun bir kısmı kaybolabilir. Örneğin peynir yapımında iyotun büyük bölümü peynir altı suyuna geçtiğinden peynirin iyot içeriği düşük olabilir.

Süt ürünleri birçok ülkede diyetle alınan iyotun önemli bir kısmını karşılar. Ancak içerikteki bu değişkenlik sadece süt ürünlerine güvenmenin özellikle iyot eksikliği riski altındaki bireylerde yeterli iyot alımını garanti edemeyebileceği anlamına gelir. Halk sağlığı açısından süt üretimindeki iyot seviyelerinin düzenli olarak izlenmesi ve dengeli bir beslenme yaklaşımının teşvik edilmesi kritik önemdedir.

Bitki Bazlı Gıdalar Yeterli İyot Sağlar mı?

Bitki bazlı diyetler sağlık ve çevresel faydaları nedeniyle giderek daha fazla tercih edilmektedir. Ancak bu diyetlerin yeterli iyot alımını sağlama kapasitesi sorgulanabilir. Çoğu bitki bazlı gıda doğal olarak düşük miktarda iyot içerir. Deniz yosunu bitki bazlı gıdalar arasında önemli bir istisna olarak öne çıkar ve yüksek iyot içeriğiyle bilinir. Bununla birlikte deniz yosunundaki iyot miktarı türlere ve yetiştiği çevresel koşullara bağlı olarak büyük ölçüde değişiklik gösterebilir. Aşırı tüketim ise iyot fazlalığına yol açarak tiroid fonksiyonlarını olumsuz etkileyebilir.

Araştırmalar vegan ve vejetaryen diyetleri takip eden bireylerin iyot eksikliği riski taşıdığını ortaya koymaktadır. Bu risk özellikle iyotlu tuz kullanımının yaygın olmadığı ülkelerde belirgin hale gelir. Vegan veya vejetaryen bireylerin yeterli iyot alımı için bilinçli seçimler yapması gerekir. İyotlu tuz kullanımı iyot alımını artırmanın basit ve etkili bir yoludur. Ancak toplam sodyum alımının da kontrol altında tutulması gerektiği unutulmamalıdır.

Ayrıca iyot takviyeleri özellikle iyotlu tuz kullanmayan veya iyot açısından zengin gıdalar tüketmeyen bireyler için değerlendirilebilir. Bununla birlikte herhangi bir takviye kullanımı öncesinde bir sağlık uzmanına danışılması önemlidir. Zenginleştirilmiş bitki bazlı ürünlerin tüketimi de iyot alımına katkıda bulunabilir. Ancak bu tür ürünlerin bulunabilirliği sınırlı olabileceğinden etiketlerin dikkatle okunması gereklidir. Yeterli iyot alımı sağlıklı bir yaşam için vazgeçilmezdir.

Yumurta Tüketimi İyot İhtiyacını Karşılamaya Yardımcı Olur mu?

Yumurtalar diyetle alınan iyot açısından dikkate değer bir kaynaktır ve günlük iyot ihtiyacının karşılanmasına katkıda bulunabilir. Ortalama bir büyük yumurta yaklaşık 24–26 mikrogram iyot içerir; bu yetişkinler için önerilen günlük iyot alımının %16–17’sini sağlar. Ancak yumurtalardaki iyot miktarının sabit olmadığını ve çeşitli faktörlere bağlı olarak değişkenlik gösterebileceğini unutmamak gerekir.

Tavukların diyetine iyot takviyesi yapılması yumurtaların iyot içeriğini doğrudan etkileyen en önemli faktördür. Ayrıca tavukların yediği yemlerin yetiştiği toprakların iyot seviyesi de yumurtalardaki iyot konsantrasyonunu belirler. İyot açısından fakir topraklarda üretilen yemlerle beslenen tavuklardan elde edilen yumurtalarda iyot seviyesi düşük olabilir.

Yumurtadaki iyot ağırlıklı olarak sarısında bulunur ve beyazına kıyasla çok daha yüksek bir konsantrasyona sahiptir. Ancak biyoyararlanım açısından yumurtadaki iyotun sindirilip vücut tarafından ne kadarının kullanılabileceği de önemlidir. Araştırmalar yumurta beyazındaki iyotun yaklaşık %33’ünün sarısındaki iyotun ise %10’unun emilebildiğini göstermektedir. Uzun süre haşlanmış yumurtalarda ise biyoyararlanım daha da azalabilir.

Bu nedenlerle yumurta iyot alımını destekleyen sağlıklı bir besin olsa da tek başına günlük ihtiyacı karşılamaz. Dengeli bir beslenme planında iyot açısından zengin diğer gıdalarla birlikte tüketildiğinde daha etkili bir kaynak olarak değerlendirilebilir.

İyot Eksikliği ve Fazlalığının Riskleri Nelerdir?

• İyot Eksikliği Riskleri:

İyot eksikliği dünya genelinde yaygın bir halk sağlığı sorunudur ve yaklaşık 2 milyar insanı etkiler. Özellikle hamile kadınlar ve çocuklar risk altındadır. Eksiklik tiroid bezinin büyümesine (guatr) yol açabilir ve bu durum 2010 yılında dünya genelinde 187 milyon kişiyi etkilemiştir. Hafif eksiklik bile öğrenme kapasitesini düşürerek topluluklarda ortalama 12 IQ puanlık kayba neden olabilir. Hamilelik sırasında yeterli iyot alınmaması ise düşük ölü doğum ve kretenizm gibi ciddi sorunlara yol açabilir. Ayrıca iyot eksikliği hipotiroidizm ile ilişkilidir; bu durum yorgunluk kilo alma ve çocuklarda büyüme geriliği gibi belirtilerle kendini gösterir. Sağlık harcamalarındaki artış ve azalan üretkenlik bu sorunun ekonomik etkilerindendir.

• İyot Fazlalığı Riskleri:

Aşırı iyot tüketimi de tiroid fonksiyonlarını olumsuz etkileyebilir. Hipertiroidizm Hashimoto hastalığı gibi otoimmün rahatsızlıklar ve iyot kaynaklı hipertiroitizm yüksek iyot alımının sonuçları arasındadır. Amerikan Tiroid Derneği günlük 500 mikrogramdan fazla iyot tüketilmesini önermemektedir. İyotlu kontrast maddeler gibi ilaçlar tiroid bozukluklarına neden olabilecek yüksek iyot maruziyetine yol açabilir. Tiroid hastalıkları olan bireyler, yaşlılar, fetüsler ve yenidoğanlar iyot fazlalığına karşı özellikle hassastır. Hem eksiklik hem de fazlalık durumunda sağlık profesyonellerine danışmak hayati öneme sahiptir.

Prof. Dr. Özgür KILIÇKESMEZ

Prof. Dr. Özgür Kılıçkesmez, 1997’de Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’nden mezun oldu. Uzmanlığını İstanbul Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde tamamladı. Londra’da girişimsel radyoloji ve onkoloji alanında eğitim aldı. İstanbul Çam ve Sakura Şehir Hastanesi’nde girişimsel radyoloji bölümünü kurdu, 2020 yılında profesör oldu. Birçok uluslararası ödül ve sertifikaya sahip olup, 150’den fazla bilimsel yayını ve 1500’ün üzerinde atıfı bulunmaktadır. Şu an Medicana Ataköy Hastanesi’nde görev yapmaktadır.