Bilgisayarlı Tomografi (BT) X-ışınları kullanarak vücudun ayrıntılı kesitsel görüntülerini oluşturan bir görüntüleme tekniğidir. Bu yöntem özellikle iç yapıları üç boyutlu olarak incelemek isteyen uzmanlar için idealdir. Tarama sırasında X-ışını demeti hastanın etrafında dönerek farklı açılardan çok sayıda görüntü toplar. Elde edilen bu görüntüler bilgisayar yardımıyla işlenip istiflenerek organlar kemikler ve kan damarları gibi yapıları net bir şekilde gösterir. Ayrıca BT tümörlerin kemik kırıklarının ve iç kanamaların tespitinde çok değerlidir ve tanıya önemli katkılar sağlar.

Prof. Dr. Özgür KILIÇKESMEZ

Girişimsel Radyoloji / Girişimsel Nöroradyoloji

Prof. Dr. Kılıçkesmez, Türk Radyoloji Yeterlilik Belgesi, Türk Girişimsel Radyoloji Yeterlilik Belgesi, Strok (inme) tedavisi sertifikasyonu ve Avrupa Girişimsel Radyoloji Boardu (EBIR) sahibidir. Akademik geçmişinde, 2008 yılında Siemens Radyoloji Birincilik Ödülü’nü kazanmıştır.

Özgeçmiş Ödüller Yorumlar

Özgeçmiş Makaleler

Ödüller Yorumlar

Bilgisayarlı Tomografi (BT) Nedir ve Nasıl Çalışır?

Bilgisayarlı Tomografi (BT) vücudun iç yapılarının detaylı kesitsel görüntülerini oluşturan ileri düzey bir görüntüleme teknolojisidir. Bu süreçte BT taraması vücuttan geçen X ışınlarını algılayarak organların dokuların ve kemiklerin üç boyutlu görüntülerini oluşturur. Özellikle geleneksel X ışınlarının yetersiz kaldığı durumlarda karmaşık vakaların teşhisi için ideal bir yöntem olarak kabul edilir.

BT tarama süreci genellikle “gantri” adı verilen bir yapıda gerçekleşir. Gantri halka şeklinde olup X ışını kaynağının hastanın etrafında dönmesine olanak sağlar. X ışınları vücutta ilerledikçe karşı taraftaki sensörler tarafından algılanır ve bu veriler bilgisayara aktarılır. Bilgisayar doku türleri arasındaki X ışını zayıflamasını hesaplayarak bunları kesitsel görüntülere dönüştürür. Bu sayede BT yüksek çözünürlüklü görüntüler sunar ve farklı açılardan bakılabilen üç boyutlu temsiller oluşturur.

BT’nin başlıca avantajları arasında şu özellikler bulunur:

• Farklı doku türlerini net bir şekilde ayırabilir
• Yumuşak dokuları kasları ve organları ayrıntılı gösterebilir
• Damar hastalıkları ve iç kanamaları tespit edebilir

Bilgisayarlı Tomografi (BT / CT) Çeşitleri Nelerdir?

Bilgisayarlı tomografi (BT), vücudun iç yapılarının detaylı görüntülerini elde etmek için X-ışınları kullanılan ileri düzey bir görüntüleme yöntemidir. Kullanım amacına ve teknolojik özelliklerine göre farklı BT türleri geliştirilmiştir:

• Spiral (Helikal) BT: Hasta masası sürekli hareket ederken tüp spiral şeklinde döner; hızlı ve sürekli görüntüleme sağlar.
• Çok Kesitli BT (Multislice CT): Aynı anda birden fazla kesit alabilen sistemlerdir; yüksek çözünürlükte görüntüler sunar.
• Dual Enerji BT: Farklı enerji seviyelerinde X-ışını kullanarak doku ayrımını artırır.
• Kontrastlı BT: Görüntüleme öncesinde damar yoluyla kontrast madde verilerek organ ve damar yapıları daha net görüntülenir.
• Perfüzyon BT: Özellikle beyin veya tümör dokularında kan akışını değerlendirmek ve inmeye tanı koymak için kullanılır.
• Kardiyak BT: Kalp ve koroner damarları detaylı incelemek amacıyla özel olarak yapılandırılmış BT türüdür.
• Düşük Doz BT: Radyasyon maruziyetini en aza indirerek özellikle tarama amaçlı (örneğin akciğer kanseri taraması) kullanılır.

Hangi BT türünün kullanılacağı, hastanın klinik durumu ve görüntüleme amacı doğrultusunda belirlenir.

BT Taramalarının Tıpta Yaygın Kullanım Alanları Nelerdir?

BT taramaları çeşitli tanı ve tedavi amaçlarıyla tıpta geniş bir kullanım alanına sahiptir. Tümör tespiti ve yönetimi açısından oldukça önemli bir araçtır. Tümörlerin yerini ve boyutunu doğru bir şekilde belirleyerek cerrahi veya radyasyon tedavisi planlamasında kullanılır. Ayrıca kırık ve kemik yaralanmalarında da BT taramaları oldukça değerlidir. Özellikle omurga ve eklemler gibi karmaşık bölgelerde kırıkların detaylı görüntülerini sunarak tanı sürecini kolaylaştırır.

Acil durumlarda iç kanama ve travmaların hızlı teşhisinde hayati bir rol oynar. Arabalar gibi ciddi kazaların ardından dakikalar içinde organ hasarını ve kanamaları tespit edebilir. Bu nedenle BT taramaları acil bakım durumlarında hayat kurtarıcı olarak kabul edilir. Kalp hastalıkları ve damar rahatsızlıklarının teşhisinde de BT anjiyografisi yaygın şekilde kullanılır. Bu yöntem damar tıkanıklıklarını ve anevrizmaları tespit ederek olası müdahaleler için yol gösterici olur.

Enfeksiyonların ve iltihaplı hastalıkların tanısında da BT taramaları oldukça etkilidir. Crohn hastalığı veya apandisit gibi durumların belirlenmesi ve sıvı birikimlerinin tespiti için sıkça kullanılır. Ayrıca biyopsi ve drenaj gibi minimal invaziv işlemler için rehberlik sağlar. Omurga ve beyin rahatsızlıklarının teşhisinde ise BT taramaları güvenilir görüntüler sunar ve felç gibi kritik durumlarda doktorlara yön verir.

BT Taramasına Nasıl Hazırlanmalısınız?

BT taramasına hazırlanmak için özellikle kontrast madde kullanılacaksa hastaların belirli yönergelere uyması önemlidir. Uygun giyim ve takılar bu süreçte dikkat edilmesi gereken ilk unsurlardandır. Hastalar metal fermuarlı veya çıtçıtlı giysilerden kaçınmalı çünkü metal parçalar görüntüleri olumsuz etkileyebilir. Ayrıca küpe yüzük saat ve saç aksesuarları gibi tüm takılar tarama öncesinde çıkarılmalıdır.

Eğer tarama kontrast madde kullanımını gerektiriyorsa hastaların diyete özel dikkat göstermeleri gerekir. Kontrast maddeli bir taramadan önce 4 ila 6 saat yemek yenmemesi tavsiye edilir. Katı yiyeceklerden kaçınılması gereken bu süre boyunca su çay ya da berrak et suyu gibi sıvılar içmek genellikle kabul edilebilir. Özellikle karın veya pelvis taramaları için hastalar sıvı tüketimine dikkat etmelidirler.

• IV Kontrast: Bu yöntem damar içine enjekte edilen bir kontrast boyayı içerir. Kan damarları ve dokuların vurgulanmasını sağlamak için en az dört saat aç kalınması gereklidir. Diyabet hastalarının taramadan önce böbrek fonksiyonlarının uygunluğunu kan testleri ile kontrol ettirmesi önemlidir.
• Oral Kontrast: Karın ve pelvis bölgelerinde uygulanacaksa kontrast solüsyonunu almak üzere taramadan 60 ila 90 dakika önce hastaneye gelmek gereklidir.
• Özel Gruplar: Diyabet hastaları ilaç kullanımına dikkat etmelidir. Hamile olanlar veya hamilelik şüphesi olanlar radyasyon riskini önceden bildirmelidir.

BT Taramalarının Riskleri ve Yan Etkileri Nelerdir?

BT taramaları tıbbi teşhiste önemli bir araç olsa da radyasyona maruz kalma ve kontrast maddelerin kullanımı gibi bazı riskleri beraberinde getirir. Öncelikle BT taramaları hastayı DNA’ya zarar verebilecek ve kanser riskini artırabilecek iyonlaştırıcı radyasyona maruz bırakır. Özellikle çocuklar ve genç yetişkinler için bu riskler önemlidir çünkü hücreleri hızla bölünmektedir. Tek bir BT taraması düşük risk taşır ancak çok sayıda tarama geçirenlerde bu risk kademeli olarak artar.

Kontrast maddeler ise bazı BT taramalarında görüntü kalitesini artırmak için kullanılır. Bu maddeler genellikle iyot bazlı olup damar yoluyla ağızdan veya rektal olarak uygulanabilir. Kontrast maddelerden kaynaklanan yan etkiler şunlardır:

• Hafif reaksiyonlar: metalik tat mide bulantısı veya sıcaklık hissi
• Orta dereceli reaksiyonlar: hafif deri döküntüleri
• Ciddi reaksiyonlar: anafilaksi gibi nadir durumlar

Çoklu BT taramaları geçiren kişilerde zamanla biriken radyasyon maruziyeti kanser riskini artırabilir. Bu özellikle kronik hastalık takibi için düzenli BT taramaları yapılan hastalar için önemli bir konudur. Hamile kadınlar ve çocuklar için BT taramalarında özel önlemler alınır. Pediatrik hastalar için radyasyon dozu minimum seviyede tutulmaya çalışılırken hamile kadınlarda fetüse zarar verme potansiyelinden ötürü BT taramalarından genellikle kaçınılır. Bu durumda ultrason veya MRI gibi alternatif yöntemler tercih edilir.

BT Taraması Diğer Görüntüleme Yöntemleriyle Nasıl Karşılaştırılır?

BT taramaları MRI ultrason ve X-ışını farklı avantaj ve dezavantajları ile çeşitli durumlar için tercih edilen görüntüleme yöntemleridir. BT taramaları hızla sonuç vererek özellikle acil durumlarda zaman kazandırır. Ayrıca kemik yapıları ve iç organları yüksek çözünürlükte görüntüleme yeteneği ile öne çıkar. Öte yandan MRI iyonlaştırıcı radyasyon kullanmadan özellikle yumuşak dokulardaki detayları yakalamasıyla bilinir. Ancak daha uzun sürede sonuç verir ve maliyeti daha yüksektir. Ayrıca örneğin akciğerler veya kemikler gibi bazı yapıları BT gibi değerlendiremez.  Ultrason ise güvenli ve gerçek zamanlı görüntüleme sağlamasıyla tercih edilirken kemik yapılarındaki detayları göstermekte yetersiz kalır.

• BT Taraması: Travma iç kanama gibi acil durumlar için idealdir ve çok yönlüdür.
• MRI: Radyasyonsuz yumuşak dokularda üstündür ancak daha pahalıdır.
• Ultrason: Güvenlidir ve hamilelik takibi iğne biyopsileri gibi durumlarda etkilidir.
• X-ışını: Kemik kırıkları zatürre gibi enfeksiyonların hızlı tanısı için kullanılır.

Sıkça Sorulan Sorular

Bilgisayarlı tomografi kaç dakika sürer?

Bir BT taraması genellikle 1-10 dakika arasında sürer ama bu durum taranan bölgeye ve işlemin karmaşıklığına bağlı olarak değişebilir. Tarama süresi aslında sadece birkaç saniye alırken hasta hazırlığı, pozisyonlama ve tarama sonrası işlemler için ek zaman gereklidir.

Tomografide hangi kanser belli olur?

Bilgisayarlı tomografi (BT) taramaları birçok kanser türünü tespit etmede oldukça etkili. Özellikle akciğer, kolon, yumurtalık, böbrek, mide, mesane, pankreas ve bazı beyin tümörleri bu yöntemle tespit edilebiliyor. BT taramaları tümörlerin boyutunu, şeklini ve konumunu ayrıntılı bir şekilde göstererek erken teşhis ve tedavi planlaması için büyük avantaj sağlıyor. Mesela akciğer kanserini tespit etmek için sıkça kullanılıyor özellikle risk grubundaki kişilerde. Ayrıca karın bölgesindeki böbrek, mesane ve pankreas kanserleri de bu taramalarla tespit edilebiliyor. Beyin tümörleri için de oldukça yararlı; anormal büyümeleri net bir şekilde gösteriyor.

MR mı daha detaylı tomografi mi?

Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRI) genelde Bilgisayarlı Tomografi (BT) taramalarına göre yumuşak dokuların daha ayrıntılı görüntülerini sunar. MRI farklı yumuşak dokular arasında net bir şekilde ayrım yapabilmesi sayesinde beyin, kaslar ve bağ dokuları gibi alanlarda oldukça etkilidir. Öte yandan BT taramaları, kemik yapılarının ve kırıkların daha iyi görüntülenmesi açısından daha üstün bir mekansal çözünürlük sunar. Bu nedenle MRI mi yoksa BT mi tercih edileceği görüntülenmek istenen bölgeye ve klinik ihtiyaçlara bağlıdır.

Bilgisayarlı tomografi sonrası ne yapılmalı?

Bir BT taramasından sonra özellikle kontrast boyası kullanıldıysa bol su içmek önemli. Bu vücudunuzdan kontrast maddesinin atılmasına yardımcı olur. Ayrıca iğne yerini takip edin; kızarıklık, şişlik ya da ağrı gibi enfeksiyon belirtileri varsa doktorunuza başvurun. Eğer kaşıntı, döküntü ya da nefes almada zorluk gibi yan etkiler hissederseniz hemen tıbbi yardım alın. Genelde normal aktivitelerinize ve yeme içme düzeninize dönebilirsiniz ama doktorunuz farklı bir şey söylemediyse.

Tomografide alınan radyasyon vücuttan kaç günde atılır?

BT taraması sırasında alınan radyasyon vücutta kalmıyor. Taramada X-ışınları vücudun içinden geçerek görüntüler oluşturuyor ama bunlar vücutta durmuyor veya birikmiyor. Taramadan sonra vücutta hiçbir kalıntı radyasyon kalmıyor.

1 tomografi kaç röntgene bedel?

Bir BT taraması X-ray’lere göre çok daha fazla radyasyon dozu içeriyor. Örneğin bir karın BT’si yaklaşık 7.7 milisivert (mSv) radyasyona maruz bırakırken, bir göğüs X-ray’i yalnızca 0.1 mSv verir. Yani bir karın BT’si yaklaşık 77 göğüs X-ray’ine eşdeğer bir radyasyon dozu demek. Benzer şekilde bir baş BT’si yaklaşık 2 mSv radyasyon verir bu da yaklaşık 20 göğüs X-ray’ine denk geliyor. Ancak bu değerlerin hastanın boyutuna ve kullanılan görüntüleme teknolojisine göre değişebileceğini unutmamak lazım.

Tomografi çekildikten sonra banyo yapılır mı?

Evet bir BT taramasından sonra banyo yapabilirsiniz. Bu işlemden sonra kontrast boyası kullanılıp kullanılmadığına bakılmaksızın banyo yapma konusunda herhangi bir kısıtlama yok. Ancak taramadan sonra damar içi (IV) yerinde herhangi bir rahatsızlık, kızarıklık veya şişlik hissedersenİz doktorunuza danışmanız tavsiye edilir.

Tomografide hangi hastalıklar çıkar?

Bilgisayarlı tomografi (BT) taramaları, tümörler, nodüller, kırıklar, kanamalar ve çeşitli hastalıklar dahil olmak üzere pek çok durumu tespit edebilir. Özellikle akciğer nodülleri ve tümörlerinin belirlenmesinde kritik bir rol oynar bu sayede erken evrede akciğer kanseri tespiti mümkün olur. Ayrıca BT taramaları kemik mineral yoğunluğunu değerlendirerek osteoporoz gibi kemik hastalıklarının tanısında da önemli bir yere sahiptir. Baş yaralanmalarında da hayati bir öneme sahip intracranial kanamalar ve kırıkları belirlemek için sıkça kullanılır.

Tomografide su neden içilir?

BT taramasından önce boyalı su içmek sindirim sisteminin daha iyi görünmesi için yapılır. Su mideden bağırsaklara kadar olan bölgeyi net bir şekilde gösteren zararlı bir madde barındırmayan doğal bir kontrast ajandır. Barium veya iyot bazlı kontrast maddeleri gibi yoğunluğu artıran maddelerin aksine su bağırsak duvarını kapatmadığı için doktorların yapıların ve olası sorunların daha net bir değerlendirmesini yapmasına yardımcı olur. Özellikle iltihaplı bağırsak hastalıkları gibi durumların incelenmesinde bu yöntem oldukça faydalıdır.

Tomografi çektiren kişi radyasyon yayar mı?

Bir kişi BT taraması yaptırdıktan sonra radyasyon yaymaz. BT taramaları vücudun iç yapısını görüntülemek için dışarıdan X-ışınları kullanır; bu X-ışınları vücudu geçerken kişiyi radyoaktif hale getirmez. Yani işlemden hemen sonra başkalarıyla güvenle etkileşimde bulunabilirler.

Prof. Dr. Özgür KILIÇKESMEZ

Girişimsel Radyoloji ve Nöroradyoloji Uzmanı Prof. Dr. Özgür Kılıçkesmez, 1997 yılında Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’nden mezun oldu. Uzmanlık eğitimini İstanbul Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde tamamladı. Londra’da girişimsel radyoloji ve onkoloji alanında eğitim aldı. İstanbul Çam ve Sakura Şehir Hastanesi’nde girişimsel radyoloji bölümünü kurdu ve 2020 yılında profesör oldu. Çok sayıda uluslararası ödül ve sertifikaya sahip olan Kılıçkesmez’in 150’den fazla bilimsel yayını bulunmakta ve 1500’den fazla atıf almıştır. Halen Medicana Ataköy Hastanesi’nde görev yapmaktadır.